Nowelizacja ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z dnia 06 września 2019 roku stawia przed samorządowcami i mieszkańcami nowe wyzwania. Nieznajomość lub niestosowanie się do nowych przepisów może mocno odbić się na naszej kieszeni. W tym artykule przyjrzymy się kto i w jakim zakresie może przeprowadzać kontrolę w ramach funkcjonowania gminnego systemu gospodarki odpadami oraz jakie mogą wynikać z nich konsekwencje.
Zgodnie z deklaracją
Pierwszy, podstawowy obowiązek mieszkańca wynikający z zapisów ustawy to złożenie deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Właściciel nieruchomości ma na to 14 dni od dnia zamieszkania na niej pierwszego mieszkańca. W przypadku zmiany danych konieczne jest złożenie nowej deklaracji w terminie do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiła zmiana. Dane te weryfikowane są przez pracowników samorządowych podczas czynności kontrolnych.
Warto pamiętać, że ustawodawca w ubiegłorocznej noweli wprowadza odpowiedzialność karną za niezłożenie deklaracji lub jej niezgodność ze stanem rzeczywistym. Od 04 września br na podstawie nowelizacji rozporządzenia w sprawie wykroczeń strażnicy miejscy/gminni posiadają uprawnienia do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego. Zatem za brak deklaracji lub podanie w niej nieprawdziwych informacji strażnik może nałożyć mandat do 500 zł na osobę.
Samorządowcy są podzieleni w opiniach dotyczących nowego prawa. Zdaniem zwolenników do tej pory straż, jeżeli ustaliła, że dana osoba nie złożyła deklaracji i nie płaci za śmieci albo nie kompostuje, co najwyżej mogła dać jej pouczenie, które niewiele zmieniało. Grzywna jest zdecydowanie lepszym środkiem. Zdaniem sceptyków nowe przepisy nie pomogą rozwiązać skutecznie problemu niepłacących za śmieci – zwłaszcza, że w niewielu samorządach mamy straże. Ponadto nałożenie mandatu będzie prostą sprawą jedynie w sytuacji, gdy właściciel nieruchomości takiej deklaracji nie złoży. Kolejne pytanie, czy straż gminna w postępowaniu mandatowym jest w stanie zebrać dowody, które świadczą o tym, że na danej nieruchomości mieszkają trzy osoby, a nie dwie? Trudne do udowodnienia przez strażnika miejskiego będzie także, że pusty kompostownik oznacza, że jego właściciel nie wyrzuca tam bioodpadów – mógł go bowiem wcześniej opróżnić. Walka z tym problemem jest bardzo trudno i jak na razie nie ma idealnego rozwiązania.
Kontrola i rozbieżności w systemie
Niektórzy włodarze szukają sposobów na znalezienie brakujących osób w systemie gospodarki odpadami, sięgając do dostępnych im rejestrów, m.in. do danych we wnioskach o świadczenie 500 plus czy rejestrów meldunkowych. Pytanie, czy robią to zgodnie z prawem? Wątpliwości są zasadne, bo składanie wniosków, które zawierają dane osobowe, jest związane z udzielaniem zgody na ich przetwarzanie w określonym zakresie, zwykle wąskim i związanym z danym świadczeniem.
Zanim włodarz sięgnie po dane, powinien wszcząć postępowanie, o którym mowa w art. 6o ustawy. W przypadku niezłożenia deklaracji przez mieszkańca lub wątpliwości o jej prawidłowości, włodarz określa, w drodze decyzji, wysokość opłaty biorąc pod uwagę dostępne dane właściwe dla wybranej metody, a w przypadku ich braku uzasadnione szacunki. Wówczas staje się możliwe skorzystanie z przepisów Ordynacji podatkowej, na podstawie których można sięgnąć po dane z innych rejestrów w ramach prowadzonego postępowania dowodowego.
Organy nieoficjalnie najpierw weryfikują ewentualne nieścisłości i rozbieżności z tych rejestrów, aby sprawdzić, czy jest podstawa do wszczęcia postępowania. Dopiero później oficjalnie wykorzystują wspomniane dane na potrzeby wszczętego postępowania. W jego toku włodarz jest zobowiązany podjąć wszelkie działania niezbędne dla dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy oraz zebrać i w sposób wyczerpujący rozpatrzyć cały materiał dowodowy. Oznacza to, że powinien skorzystać ze wszelkich dostępnych mu środków, czyli m.in. dowodów z oględzin, przesłuchania świadków, a także dokumentów takich jak zaświadczenia o dacie zameldowania i wymeldowania czy też dane o ilości zużytej wody na nieruchomości w danym okresie rozliczeniowym itp. Jak łatwo się domyśleć procedury takie wymagają zaangażowania czasu urzędnika i z reguły trwają bardzo długo, a efekty niestety nie adekwatne do potrzeb. Dokonując kolejnych zmian w ustawie warto pochylić się nad tym zagadnieniem i wypracować rozwiązanie, które pomoże skutecznie uszczelnić system samorządom.
Obowiązkowa segregacja odpadów
Od chwili wejścia w życie nowych przepisów wszystkich obejmuje obowiązek zbierania odpadów komunalnych w sposób selektywny w podziale na 5 frakcji. Gminy kontrolują realizację tego obowiązku przez mieszkańców.
W przepisach ustawy dodano art. 6ka, który wprowadza sankcje za nieprzestrzeganie przepisu dotyczącego obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Podwyższona opłata za niesegregowanie odpadów ma na celu zachęcenie mieszkańców do prawidłowego, selektywnego zbierania odpadów komunalnych, a często w ogóle do podjęcia wysiłku ich segregacji. Co istotne, ustawa nie wprowadziła przepisu upoważniającego ministra do wydania rozporządzenia, które w sposób jednolity na terenie całego kraju określałoby, kiedy selektywna zbiórka odpadów jest prowadzona, a kiedy zbiórki odpadów nie można uważać za selektywną. Zgodnie z art. 4 ust. 2a pkt 5 ustawy, rada gminy może w regulaminie określić warunki uznania, że odpady są zbierane w sposób selektywny. Jednakże jest to zapis fakultatywny dla rady („może”), stąd też w interesie ogółu wszystkich mieszkańców jest to, aby rada ustaliła wskazane wyżej warunki.
W przypadku braku segregacji, firma, która odbiera odpady powiadamia o tym włodarza (burmistrza, prezydenta, wójta). Żeby nałożyć opłatę podwyższoną, wójt musi wszcząć postępowanie w ramach ordynacji podatkowej. A decyzja wydana na tej podstawie, tak jak każda inna, będzie mogła zostać zaskarżona do Samorządowego Kolegium Odwoławczego. Jest to tym bardziej prawdopodobne, że przepisy ustawy nie mówią nic o sposobie dokumentowania przypadków braku segregacji śmieci. Kwestie te natomiast powinny być uregulowane w umowie pomiędzy gminą a firmą odbierającą śmieci. (art. 6f ust. 1a pkt 7 ustawy).
Kontrola a odpowiedzialność zbiorowa
Problem praktyczny pojawia się w budynkach wielorodzinnych – wiaty śmietnikowe są wspólne i nie ma możliwości ustalenia, kto segreguje odpady, a kto nie. W krańcowych przypadkach brak selekcji śmieci przez jednego właściciela powoduje, że podwyższoną opłatę zapłacą wszyscy. Wynika to z faktu, że w budownictwie wielorodzinnym za segregację odpowiada właściciel nieruchomości, czyli wspólnota lub spółdzielnia mieszkaniowa. W ustawie natomiast pojawił się zapis, który może, w określonej sytuacji, łagodzić skutki braku segregacji odpadów.
Zgodnie z nowo dodanym art. 6m ust. 1ca ustawy:
“Dopuszcza się złożenie odrębnych deklaracji dla poszczególnych budynków lub ich części w przypadku nieruchomości zabudowanej budynkiem wielolokalowym lub budynkami wielolokalowymi, jeżeli poszczególne budynki lub ich części posiadają przyporządkowane im oddzielne miejsca gromadzenia odpadów komunalnych.”
W tej sytuacji opłatą sankcyjną zostaną obciążone tylko niektóre budynki, a nie wszystkie w nieruchomości wielobudynkowej.
Warto w tym miejscu wspomnieć o rozwiązaniach jakie pojawiają się na rynku usług, które pomagają zarówno w zebraniu odpowiedniego materiału dowodowego, np. aplikacja Ekostrażnik, czy też identyfikację nieprawidłowej segregacji w zabudowie wielorodzinnej, np. Miasto Ciechanów i rozwiązanie firmy T-Master.
Kompostowanie
Kolejny obszar kontroli to kompostowanie. Ustawa przewiduje ulgę dla tych, którzy złożą informację w deklaracji o posiadaniu kompostownika przydomowego i kompostowaniu w nim bioodpadów. W razie stwierdzenia braku kompostownia lub nie kompostowania w nim bioodpadów czy uniemożliwienia weryfikacji zgodności złożonych informacji ze stanem faktycznym wójt, burmistrz lub prezydent miasta stwierdza, w drodze decyzji, utratę prawa do zwolnienia. Utrata prawa do zwolnienia, następuje od pierwszego dnia miesiąca, w którym stwierdzono wystąpienie co najmniej jednej z przesłanek. Ponowne skorzystanie ze zwolnienia, może nastąpić nie wcześniej niż po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym decyzja o utracie prawa do tego zwolnienia stała się ostateczna, i wymaga złożenia nowej deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Ponadto jak już pisaliśmy powyżej niewykonanie zadeklarowanych powinności stanowi wykroczenie i podlega karze grzywny.
Nieruchomości niezamieszkałe
Przepisy ustawy nowelizującej regulują też w inny sposób kwestie związane z odbiorem odpadów z nieruchomości niezamieszkałych, na których powstają odpady. Właściciele tych nieruchomości mogą dobrowolnie przystąpić do systemu odpadów komunalnych. Zobowiązani są tym samym do posiadania umowy na świadczenie usług w zakresie odbierania odpadów z uprawnionym podmiotem. W sytuacji, gdy nieruchomość posiada dwie części: przeznaczoną na cele mieszkaniowe oraz przeznaczoną na działalność gospodarczą, właściciele nieruchomości powinni zawrzeć odrębną, dodatkową umowę na wywóz odpadów komunalnych z części przeznaczonej na działalność gospodarczą. Niedopuszczalne jest mieszanie odpadów komunalnych z gospodarstwa domowego z odpadami z prowadzonej działalności gospodarczej. Dopuszcza się w przypadku prowadzenia w części lokalu mieszkalnego obsługi biurowej działalności gospodarczej uiszczanie opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi w ramach opłaty dotyczącej nieruchomości zamieszkałej (art. 6j ust. 4a ww. ustawy). Gmina zobowiązana jest prowadzić ewidencję umów zawartych na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, w celu kontroli wykonywania przez właścicieli nieruchomości i przedsiębiorców obowiązków wynikających z ww. ustawy. W związku z powyższym właściciele nieruchomości niezamieszkałych zobowiązani są do udokumentowania posiadania umowy na korzystanie z usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych poprzez okazanie takich umów i dowodów uiszczania opłaty za te usługi (art. 6 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy). Przedsiębiorcom nie posiadającym umowy na odbieranie odpadów komunalnych z odpowiednią firmą grozi kara grzywny (art. 10 ust. 2 ww. ustawy).
Kontrola odbierających odpady
Zgodnie z art. 9u ust. 1 Ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, jednym z obowiązków wójta (burmistrza lub prezydenta miasta), jest sprawowanie kontroli przestrzegania i stosowania przepisów wspomnianej ustawy. Odnosi się to do podmiotów odbierających odpady komunalne od właścicieli nieruchomości. Wójt (burmistrz lub prezydent miasta) jest obowiązany prowadzić wspomnianą kontrolę co najmniej raz na dwa lata. Do czynności kontrolnych stosuje się art. 379 i 380 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (t.j. DzU z 2019 r. poz. 1396, z późn. zm.). Niezrealizowanie wspomnianej kontroli jest sankcjonowane karą pieniężną w wysokości od 500 zł do 5000 zł. Kara ta jest wymierzana przez WIOŚ, w drodze decyzji administracyjnej, od której przysługuje odwołanie do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w Warszawie. Należy zauważyć, że wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska od kilku lat prowadzą cykliczne kontrole w gminach, sprawdzając realizację obowiązków wynikających z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Do kontroli typowanych jest 10% gmin z danego województwa w skali roku.
Podsumowanie: Korzyści systemu
Prawidłowe segregowanie odpadów jest również konieczne ze względu na obowiązek osiągnięcia wymaganych przepisami prawa poziomów recyklingu papieru, metali, tworzyw sztucznych, szkła (na poziomie 50%. już w tym roku). Za nieosiągnięcie wyznaczonych poziomów gminie grożą wysokie kary pieniężne.
Pamiętajmy też, że nieprzestrzeganie zasad segregacji, zwiększa ilość odpadów zmieszanych oraz koszty funkcjonowania całego systemu gospodarowania odpadami, co w konsekwencji może przełożyć się na podwyżkę stawki opłaty. Wszyscy wiemy jakie kontrowersje i emocje budzi wysokość opłat.
Wszelkie czynności kontrolne mają z jednej strony sprawdzać realizację obowiązków wynikających z konkretnych aktów i regulacji prawnych z drugiej strony stanowią dopełnienie i weryfikację podejmowanych działań edukacyjnych.
W celu omówienia tematyki kontroli segregacji jak najbardziej kompleksowo organizujemy po raz drugi webinar, który odbędzie się 29 października 2020 o godzinie 13:00.
Więcej informacji i zapisy: https://segrego.pl/webinar-kontrola-segregacji-v2/
oraz na wydarzeniu na Facebooku:
https://www.facebook.com/events/805085956992144/
Zachęcamy do dyskusji w komentarzach, a także czynnego brania udziału w webinarze.
