Nasz ostatni artykuł poświęciliśmy Punktom Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych. Efektywnie funkcjonujący PSZOK powinien być integralnym elementem systemu gospodarki odpadami w gminie i stać się kluczem na osiągnięcie wymaganych prawem poziomów recyklingu oraz przygotowania do ponownego użycia. Podmioty odpowiedzialne za gospodarkę odpadami muszą być świadome, że można te odpady wydzielić ze strumienia. Ich sortowanie, czyszczenie i naprawa pozwolą na powtórne ich wykorzystanie. Ważną rolę w tym procesie mogą odegrać punkty ponownego użycia i/lub punkty napraw, które mogą powstawać przy PSZOK-ach. Czym zatem są te miejsca i jakie korzyści mogą osiągać samorządy, które zdecydują się na ich tworzenie?
PSZOK - idea
Prowadzenie aktywności w zakresie PSZOK-ów wpisuje się w realizację idei zrównoważonego rozwoju i podniesienia poziomu życia mieszkańców. Przekłada się to na ochronę środowiska (właściwa gospodarka odpadami) oraz na zachowanie zasobów naturalnych (oszczędność surowców) i różnorodności biologicznej (dbałość o stan przyrody – minimalizacja zjawiska porzucania odpadów w miejscach na ten cel nieprzeznaczonych). Podsumowując można uznać, że PSZOK nie jest miejscem gromadzenia odpadów, ale miejscem, w którym odpad nie musi być odpadem. Wystarczy:
- przywieźć go do strefy recyklingu i upcyklingu,
- przekazać w odpowiednie ręce,
- po naprawie dalej używać,
- nadać większą wartość niż przed przetworzeniem.
Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach w polskim prawodawstwie określa kwestie związane z pojęciem sieci napraw i ponownego użycia. W jej przepisach czytamy, iż gminy, w zakresie swojej właściwości podejmują działania wspierające ponowne użycie i przygotowanie do ponownego użycia odpadów. Szczególnie zachęcając do tworzenia oraz wspierania sieci ponownego wykorzystania i napraw. W znowelizowanej 19 lipca 2019 roku ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach wynika, że gminy mogą tworzyć oraz utrzymywać punkty napraw do ponownego użycia produktów lub części produktów niebędących odpadami.
Punkty ponownego użycia produktów
Nadawanie produktom "drugiego życia"
Jak widać z przytoczonych powyżej przykładów takie punkty w pierwszej kolejności zorganizowane zostały przez duże miasta. W ostatnim czasie zauważalne jest jednak zainteresowanie ich tworzeniem przez mniejsze gminy. Jak wynika z prowadzonych aktualnie badań, korzystanie z przedmiotów, które wcześniej należały do innej osoby jest odbierane pozytywnie. Od pewnego czasu notuje się również modę na ponowne wykorzystywanie produktów, nadawanie im „drugiego życia” – i tendencja ta się utrzymuje. Wiąże się to z istniejącą modą na bycie „eko” czy posiadanie rzeczy, które już są sprawdzone. Ten trend widoczny jest także w mediach – coraz popularniejsze stają się programy telewizyjne, które promują zasady ponownego użycia, naprawy sprzętów i uczą, jak samemu odnowić/naprawić daną rzecz. Prowadzony w latach 2009-2012 projekt TransWaste: wykazał, że największym zainteresowaniem wśród kupujących cieszą się produkty, które przeznaczono do ponownego wykorzystania: odzież i tkaniny, zabawki, sprzęt sportowy oraz wypoczynkowy, meble, nieelektryczne urządzenia gospodarstwa domowego, narzędzia elektryczne i elektroniczne. Oszacowano również, że maksymalnie 15% produktów uznanych za odpady może być przekazane do ponownego użytkowania. Bazując na powyższych badaniach oraz doświadczeniach krajów Europy zachodniej, w których tego typu działalność jest prowadzona z powodzeniem od dłuższego czasu, można wyróżnić podstawowe rodzaje produktów, których przyjmowanie, naprawianie oraz przekazywanie do dalszego użycia jest uzasadnione ekonomicznie oraz społecznie.
- Sprzęt AGD duże,
- Sprzęt AGD małe,
- Sprzęt RTV itp.,
- Rowery itp.,
- Meble,
- Odzież, obuwie,
- Inne (wyposażenie domu, narzędzia, pamiątki, dzieła sztuki, zabawki, sprzęt sportowy, książki, płyty CD/DVD itp.).
Wielkość asortymentu zbieranego czy przekazywanego w punkcie powinna być uzależniona od posiadanej infrastruktury i możliwości technicznych. Ponadto ważne jest to, aby w punktach ponownego użycia znajdowały się przedmioty, na które istnieje faktyczny popyt. Do punktów napraw powinny trafiać jedynie przedmioty, które po drobnych naprawach czy regulacji będą zdatne do dalszego użytkowania. Chodzi o to, by koszt naprawy nie przewyższał ceny, za którą dany produkt zostanie sprzedany.
Gwarancja na rzeczy używane
Punkty ponownego użycia a ich koszt
Tworzenie takich punktów przy PSZOK nie wymaga znacznych nakładów finansowych ani kosztów eksploatacyjnych. W wielu przypadkach ich organizacja wymaga jedynie zaadaptowania istniejących budynków czy ustawienia kontenera hakowego z dachem. We wszystkich do tej pory zorganizowanych punktach ponownego użycia wykorzystano już istniejącą infrastrukturę i zatrudnionych pracowników PSZOK. Niemniej jednak należy pamiętać, że finansowanie punktów oraz sieci ponownego wykorzystania możliwe jest tylko z dochodów własnych gmin. Źródłem finansowania nie może być natomiast opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Stąd gminy – zwłaszcza te mniejsze -chcące utworzyć punkt napraw czy ponownego użycia, powinny w pierwszej kolejności rozważyć współpracę z organizacjami pozarządowymi. Te mogłyby np. udostępniać swoją infrastrukturę techniczną w zamian za realizację celów społecznych na terenie gminy. W początkowej fazie funkcjonowania punktów napraw i ponownego użycia, wyposażanie ich w zestawy narzędzi, urządzeń oraz innego wyposażenia umożliwiającego przeprowadzanie najprostszych napraw i regulacji produktów przewidzianych do obsługi w danym punkcie.
Akcje zachęcające mieszkańców
To bardzo istotne, aby korzystanie z punktów napraw i ponownego użycia włączało praktycznie mieszkańców gminy w proces przemian dotyczący zrównoważonego rozwoju. Istotną rolę odgrywać tutaj mogą prowadzone rozmaite akcje w obrębie Punktów, dobrze nagłaśniane w lokalnych mediach i portalach społecznościowych, które będą promowały ponowne wykorzystanie produktów czy naprawy. Przykładem takich działań, mogą być:
– akcje typu „wietrzenie szaf” – coroczna inicjatywa, która ma na celu pozbycie się z gospodarstw domowych niepotrzebnych, zalegających rzeczy; może się to odbywać w rozmaitych formach, np. sprzedaży/wymiany przyniesionych przedmiotów na zasadzie wyprzedaży „garażowej”;
-pikniki ekologiczne, podczas których można zorganizować nie tylko sprzedaż/wymianę rzeczy używanych, ale również zaprosić kilku fachowców, którzy „na poczekaniu” sprawdzą, czy przyniesione sprzęty nadają się do naprawy.
Ta druga propozycja ma aspekt zarówno proekologiczny, jak i społeczny, integruje bowiem mieszkańców.
Dlaczego warto
Patrząc przez pryzmat korzyści jakie może dać gminom tworzenie punktów napraw czy też ponownego użycia należy podkreślić, że dzięki nim są możliwe:
- niższe koszty/możliwy dodatkowy przychód;
- obniżenie ilości wytwarzanych odpadów, a co się z tym wiąże kosztów ich zagospodarowania;
- dokumentowanie powtórnego użycia/zapobiegania;
- ograniczenie problemu nieformalnych zbieraczy;
- zatrudnienie osób wykluczonych społecznie czy wieloletni bezrobotnych oraz aktywizacja osób starszych;
- pomoc osobom potrzebującym – współpraca m.in. z ośrodkami pomocy społecznej; proekologiczny wizerunek gminy.
Reasumując – pożądanym i racjonalnym działaniem w ramach zrównoważonego rozwoju jest redukcja zużycia surowców naturalnych i energii oraz produkcji odpadów. W przypadku gospodarki odpadami działania te mogą polegać m.in. na promowaniu i organizacji punktów napraw czy ponownego użycia produktów. Efektywna realizacja tej koncepcji będzie zależała od umiejętnej integracji selektywnego zbierania odpadów z ich powtórnym wykorzystaniem produktów. Powodzenie w tym przypadku zależy również od umiejętnego budowania świadomości ekologicznej lokalnej społeczności oraz satysfakcji mieszkańców z zaangażowania w idee związane ze zrównoważonym rozwojem.
