PSZOK-i czyli Punkty Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych, to bardzo istotny element gospodarki odpadami, choć niestety niezbyt dokładnie zbadany, a przede wszystkim niedoceniany. Sukcesywnie co roku przybywa tego typu miejsc i rośnie nimi zainteresowanie. Jest jednak jeszcze sporo w tym temacie do zrobienia – zważywszy, iż PSZOK to ważne ogniwo systemu selektywnej zbiórki odpadów.
Obowiązek gmin
Wg danych GUS z 14.09.2018 roku w 2017 roku w Polsce istniało 2148 takich Punktów z czego 791 (36,8%) w miastach i 1357 (63,2%) na obszarach wiejskich. Prowadzenie tego typu miejsc należy do obowiązkowych zadań własnych każdej gminy (art.3 ust. 1 i art.3 ust. 2 pkt 6 ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach). Każda gmina zobowiązana jest do utworzenia na swoim terenie co najmniej jednego stacjonarnego punktu selektywnej zbiórki odpadów. Przy czym dopuszczalne jest stworzenie takiego punktu wspólnie z inną gminą lub gminami.
Rodzaje odpadów
Warto pamiętać, że PSZOK nie ma z mocy ustawy charakteru wyodrębnionej jednostki organizacyjnej, nie ma też osobowości prawnej nadanej ustawą – ustawa nie definiuje też tego pojęcia. Brak także ze strony ustawodawcy określenia pewnych cech czy minimalnych wymagań, jakim punkt powinien odpowiadać. Dopiero nowelizacja przywołanej wcześniej ustawy – ustawa z 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2019r. poz.1579, z późn.zm.) wskazuje, jakie rodzaje odpadów powinny być w PSZOK-u zbierane. Należą do nich papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło, odpady opakowaniowe wielomateriałowe, bioodpady, przeterminowane leki i chemikalia. Jak i również odpady nie kwalifikujące się jako odpady medyczne powstałe w gospodarstwach domowych w wyniku przyjmowania produktów leczniczych w formie iniekcji i prowadzenia monitoringu poziomu substancji we krwi (w szczególności igieł i strzykawek) , zużytych baterii lub akumulatorów, zużyty sprzęt elektryczny oraz elektroniczny, mebli i innych odpadów wielkogabarytowych, zużytych opon, odpadów budowlanych, rozbiórkowych oraz odpadów tekstyliów i odzieży.
Jeżeli gmina uznałaby to za celowe, to ewentualne poszerzenie zakresu rodzajów odpadów przyjmowanych przez PSZOK powinno nastąpić poprzez postanowienia regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy. Dopuszczalne jest także ograniczenie ilości przyjmowanych niektórych odpadów spośród wskazanych powyżej.
Organizacja PSZOK
Przy organizowaniu PSZOK-u gmina musi wziąć pod uwagę, czy wszystkie rodzaje odpadów przewidzianych do zbierania będą mogły być przyjmowane w danym miejscu z różnych względów – związanych z ochroną środowiska, wymaganiami sanitarnymi czy pożarowymi. Wyniknąć może z tych analiz konieczność zorganizowania więcej niż jednego punktu. Ustawodawca w tej mierze nie wypowiada się, gmina ma więc swobodę. Może zorganizować czy zlecić zorganizowanie jednego punktu działającego w kilku lokalizacjach albo utworzyć kilka punktów (w tym zlecając ich organizację kilku podmiotom) wyraźnie wskazując rodzaje odpadów komunalnych przyjmowanych w poszczególnych punktach. Kwestią natomiast zwykle dość oczywistą jest potrzeba zorganizowania większej liczby PSZOK-ów na terenach gmin dużych obszarowo, mających znaczną liczbę mieszkańców. Także w tym przypadku formuła organizacyjna (jeden PSZOK z filiami czy wiele odrębnych punktów) jest praktycznie dowolna i dla realizacji przez gminę jej zadania nie ma praktycznie znaczenia.
Ważna lokalizacja
Warto pamiętać, że wybór lokalizacji PSZOK ma kluczowe znaczenie dla zachęcenia mieszkańców do korzystania z nich i ułatwienia im pozbywania się niebezpiecznych odpadów. Taka lokalizacja powinna być dobrze przemyślana. Istotnym jest tutaj kwestia dobrej komunikacji. Dotarcie do niego powinno być możliwe zarówno komunikacją publiczną jak i samochodem. Kluczowym jest tutaj właściwe oznakowanie zarówno dróg dojazdowych oraz samego punktu. Działka, na której zlokalizowany będzie PSZOK, oprócz tego, że powinna być ogrodzona, oświetlona i zabezpieczona przed dostępem osób niepowołanych, musi być wyposażona w odpowiednią infrastrukturę. Począwszy od drogi dojazdowej, z której mogą korzystać pojazdy do wywożenia odpadów o znacznej masie, skończywszy na odpowiednich przyłączach energetycznych i wodociągowych. Szczególną uwagę należy zwrócić na przepisy dotyczące ochrony przeciwpożarowej – system przeciwpożarowy oraz monitoring to inwestycje, które mogą zapewnić bezpieczeństwo.
Funkcjonowanie punktu a zysk
Organizując PSZOK należy także pamiętać o regulaminie, którego cechuje czytelny i zrozumiały język oraz jest umieszczony w łatwo dostępnym czy widocznym miejscu. Funkcjonowanie punktu nie przynosi zysku wprost. Z zasady generuje deficyt. Stratę tę jednak można pokryć z oszczędności uzyskanych z:
- bardziej efektywnego systemu zbierania odpadów w PSZOK-u,
- ograniczenia lub wyeliminowania kosztów likwidacji dzikich wysypisk śmieci,
- odpłatne przyjęcie odpadów powstających w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej – zwiększy to nie tylko liczbę wizyt w PSZOK-u, ale również obniży koszty funkcjonowania tego obiektu,
- prowadzenia punktu napraw i ponownego użycia, poprzez zmniejszenie ilości odpadów oraz kosztów związanych z ich zagospodarowaniem (szerzej o tym rozwiązaniu w kolejnym artykule).
Innymi sposobami optymalizacji kosztów funkcjonowania są:
- zbieranie i wydzielanie odrębnie frakcji odpadów pozwalających uzyskać przychody z ich sprzedaży (albo przynajmniej bezpłatny ich odbiór),
- minimalizowanie strumienia odpadów, za zagospodarowanie, których trzeba zapłacić,
- odpowiednie dostosowanie godzin i dni otwarcia,
- uzyskiwanie dodatkowych przychodów, np. ogrodzenia na reklamę, sprzedaż pojemników na odpady, systemów pojemników do domowej segregacji odpadów, kompostowników, dystrybucja kompostu do gleby itp., stworzenie punktu ponownego użycia, wypożyczanie przyczepek czy big-bagów, usługę niszczenia dokumentów (nośników elektrycznych, papierowych),
- minimalizację wagi surowca lub polepszenie jego jakości np. zabezpieczając przed nasiąkaniem wodą z opadów czy dopilnowując, aby był czysty i różne grupy odpadów nie były mieszane w jednym kontenerze.
Budowanie pozytywnego wizerunku
Sprawnie oraz dobrze funkcjonujące PSZOK-i mogą w znacznym stopniu przyczynić się do osiągnięcia przez gminę poziomów recyklingu i ponownego użycia. Istotną rolę odgrywa tutaj promocja tych miejsc w lokalnym środowisku. Pozytywny wizerunek PSZOK-ów oraz selektywnego zbierania odpadów można kreować w różnorodny sposób. Jednym z nich jest wykorzystywanie różnorodnych nośników przekazywania informacji np.: strony internetowe, materiały multimedialne, współpraca z lokalnymi mediami, materiały drukowane, materiały edukacyjne dla szkół, kalendarze, druki opłat, cykliczne imprezy promocyjne dedykowane ekologii, ekogadżety, aplikacje mobilne (polecamy SEGREGO, EKOSTRAŻNIK). Reklama tego miejsca powinna być ciągłą akcją edukacyjną, podnoszącą świadomość ekologiczną mieszkańców. W prosty, ale ciekawy sposób można poinformować także odwiedzających te punkty o sposobach postępowania z odpadami. Oprócz informacji klasycznych (np. tablice informacyjne) można zastosować metody mniej konwencjonalne np. kompostownik z pokazaniem efektu działania dżdżownic kompostowych (z opcją zakupu), przedstawienie funkcjonowania odnawialnych źródeł energii, zagospodarowanie części placu dla najmłodszych dzieci w sposób zabawowo-edukacyjny.
Festyny, pikniki i edukacja
Kolejnym sposobem budowania pozytywnego wizerunku PSZOK jest angażowanie się tego miejsca w rozmaite wydarzenia – Dni Otwarte PSZOK, happeningi, festyny, pikniki, organizacja warsztatów, lekcji, konkursów. Kampania edukacyjno-informacyjna powinna być prowadzona tak, aby mieszkańcy zdawali sobie sprawę, że PSZOK nie jest czymś odrębnym. Powinni wiedzieć, że jest elementem spójnej, uporządkowanej całości, dzięki której prowadzona jest optymalna gospodarka odpadami. Osobną kwestią jest edukacja prowadzona w samym punkcie – wspomniane już tablice informacyjne, ścieżki edukacyjne, salki multimedialne, wiaty edukacyjne itp. Istotne jest przygotowanie odpowiednich broszur, skryptów dla nauczycieli, aby niesiony przekaz był spójny z zasadami gospodarki odpadami, jakie są promowane w gminie.
PSZOK “otwarty” na ludzi powoduje, że coraz więcej mieszkańców świadomie korzysta z funkcjonalności tego typu obiektów, a co za tym idzie – powstające w gospodarstwach odpady nie trafią w przypadkowe miejsca. Natomiast trafią do odpowiednich podmiotów je zagospodarowujących, którego lokalizację wskaże nam m.in. aplikacja SEGREGO.
