Od 01 stycznia 2020 roku – po nowelizacji przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach nowe brzmienie otrzymał art 3b ust 1. Wymagania w zakresie poziomów recyklingu dotyczą już nie wybranych frakcji odpadów komunalnych, ale całego ich strumienia.
Co z realizacją przepisów w praktyce?
Zdaniem wielu specjalistów uzyskanie tego celu przez większość gmin w Polsce będzie bardzo trudna, a niekiedy wręcz niemożliwa. Powodami są wzrost ilości wytwarzanych odpadów, utrzymująca się przewaga odpadów zmieszanych, nieselektywa zbiórka oraz braku świadomości ekologicznej i konsumenckiej. Sytuację dodatkowo pogarszają słabo rozwinięta zbiórka bioodpadów, które charakteryzują się najwyższym udziałem masowym w odpadach komunalnych. Ponadto bardzo poważne deficyty w zakresie możliwości absorpcji wysortowanych frakcji materiałowych przez firmy recyklingowe czy przemysł.
Mimo tak zasadniczej zmiany sytuacji i coraz większego zagrożenia wynikającego z braku realizacji celów nie słabnie popularność tego typu zapisów w SWZ:
„Wykonawca odpowiedzialny jest za osiągnięcie poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia odpadów komunalnych, z wyłączeniem innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych stanowiących odpady komunalne, w wysokości co najmniej, o której mowa w art. 3b ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 2010 z późn. zm.)”
„Wykonawca odpowiedzialny jest za ograniczenie masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, zgodnie z art. 3c ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 2010 z późn. zm.)”.
Czy takie zapisy stosowane przez zamawiającego oznaczają przerzucanie na Wykonawcę obowiązku osiągnięcia poziomów recyklingu i przygotowania do ponownego użycia?
Odpowiedź brzmi: NIE. Gmina ma prawo do ukształtowania stosunku prawnego w taki sposób, aby nałożyć na wykonawcę wyłonionego czy w trybie postępowania o zamówienia publiczne (konkurencyjne), czy zamówienia in-house obowiązek uzyskiwania odpowiednich poziomów recyklingu i zapewnienia sobie prawidłowej realizacji usług. Poprzez takie zobowiązanie o charakterze kontraktowym, gmina nie wyzbywa się ciążącej na niej odpowiedzialności. Wynika ona z ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach – dalej u.u.p.g. Zobowiązania wykonawcy do osiągania poziomów recyklingu nie można oceniać jako przeniesienia obowiązku, wynikającego z mocy przepisów prawa i spoczywającego na gminie.
Kilka słów o obowiązkach i karach
Osiągnięcie przez gminy określonych poziomów recyklingu jest szczegółowym obowiązkiem w ramach utrzymania czystości i porządku jako zadania własnego gminy. Wynika to z art. 3 ust. 1 u.u.c.p.g. W art. 3 ust. 2, 3b i 3c u.u.c.p.g. na gminy nałożono szereg obowiązków, w tym zapewnienie osiągnięcia odpowiednich poziomów recyklingu. Dodatkowo przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania.
Ponieważ z mocy u.u.c.p.g. gmina ma obowiązek powierzyć przedsiębiorcy wykonywanie zadania odbierania odpadów od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy. Przedsiębiorcy wyłonionemu w drodze przetargu (obecnie można zawierać również umowy in house), to powinna mieć również możliwość zapewnienia sobie prawidłowej realizacji tych usług. Sposób ich wykonywania ma decydujący wpływ na możliwość wypełnienia przez gminę obowiązków związanych z selektywną zbiórką i osiąganiem wymaganych poziomów recyklingu.
Wobec uchylenia art. 6g u.u.c.p.g. do zamówień publicznych na odbiór odpadów od właścicieli nieruchomości stosuje się przepisy u.p.z.p.
Według KIO, w ustawie nie wprowadzono zakazu umownego uregulowania odpowiedzialności wykonawców za osiągnięcie poziomów recyklingu, za które ustawowo odpowiada gmina. Jednocześnie zastrzeżenie kar umownych stanowi dopuszczalny na mocy art. 483 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny – dalej k.c., sposób wyegzekwowania od wykonawcy wypełnienia tego zobowiązania. Zdaniem KIO, nie sposób również twierdzić, że takie uregulowanie (tj. zobowiązanie do osiągnięcia odpowiednich poziomów recyklingu) stanowi ułożenie stosunku prawnego o treści lub celu sprzecznym z k.c. lub zasadami współżycia społecznego, a więc wykracza poza granice zasady swobody kontraktowej stron wynikającą z art. 3531 kc. (wyroki KIO z dnia 29 listopada 2012 r., KIO 2544/12 i wyroku KIO z z dnia 29 maja 2013 r., KIO 1125/13.)
Gmina jest zobowiązana podejmować takie działania aby w sposób rzetelny i gospodarny wydatkować środki publiczne. Gmina ma obowiązek zorganizować przetarg na realizację usługi odbioru i zagospodarowania odpadów komunalnych. Zatem ustawodawca przyjął, że realizacja obowiązku odbioru i zagospodarowania odpadów zostaje zlecona podmiotowi wyłonionemu w drodze przetargu. Prawidłowa realizacja w/w usługi ma bezpośredni i znaczący wpływ na wypełnienie obowiązku osiągnięcia odpowiednich poziomów odzysku. Brak obwarowania prawidłowego wykonania usługi karami umownymi byłoby poważnym narażeniem środków publicznych. Nie gwarantowałoby także osiągnięcia celu jaki gmina poprzez zlecenie usługi winna osiągnąć.
W tym kontekście ważnym jest jeszcze jeden zapis ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.
A mianowicie art 6ka ust 1:
„W przypadku niedopełnienia przez właściciela nieruchomości obowiązku selektywnego zbierania odpadów komunalnych, podmiot odbierający odpady komunalne przyjmuje je jako niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne i powiadamia o tym wójta, burmistrza lub prezydenta miasta oraz właściciela nieruchomości”
Sposób postępowania przez firmy odbierające odpady w takich sytuacjach – na mocy art 6d ust 4 pkt 4a – określa w SWZ oraz w zapisach umowy włodarz gminy.
Prawidłowa reakcja Wykonawcy w przypadku stwierdzenia braku segregacji odpadów przez mieszkańców pozwoli na bieżącą kontrolę prawidłowości segregacji. Jednak to prawidłowe świadczenie usługi odbioru i zagospodarowania odpadów (np. nie mieszanie odpadów zmieszanych z bioodpadami podczas ich odbioru itp.) jest czynnikiem mającym bezpośredni i przeważający wpływ na wypełnienie warunków umowy, której sens i cel to właśnie zrealizowanie obowiązków wynikających z ustawy.
Warto zadać sobie pytanie – jak sprawnie i skutecznie wywiązywać się z nakładanych przez Zamawiającego obowiązków, by uniknąć kar?
Ciekawym, prostym i intuicyjnym a zarazem tanim rozwiązaniem funkcjonującym na rynku jest EKOSTRAŻNIK – www.ekostraznik.pl
Osiąganie określonych poziomów recyklingu nie jest zadaniem, lecz miernikiem rezultatu. Zadaniem gminy jest stworzenie na swoim terenie takiego systemu gospodarki odpadami, który umożliwi osiągnięcie poziomów recyklingu na zakładanym poziomie. Zadanie gminy nie polega w istocie na osiąganiu poziomów recyklingu, lecz na zbudowaniu systemu, który jest środkiem do tego celu. Elementami systemu gminnego są gmina jako organizator, mieszkańcy, lokalne prawo, rozwiązania organizacyjne i techniczne. Dodatkowo podmiot, któremu powierzono zadanie odbierania i gospodarowania odpadami. To łączne działanie tych elementów , stopień ich dopasowania i koordynacji mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia rezultatu, tj. poziomów recyklingu. Przerzucanie na firmę odpowiedzialności za efekt działania systemu, na który nie ma wpływu, generuje po jego stronie wysoki poziom ryzyka. W rezultacie może to prowadzić do przeszacowania cen.
W tej sytuacji korzystniejszym jest ustalenie określonych zasad odpowiedzialności – proporcjonalnych do możliwości. Po stronie gminy z pewnością leżą działania związane z organizacją systemu i regulacjami prawnymi. Tutaj pomocnym mogą okazać się rozwiązania oferowane przez AMM Systems. SegreGo wspierające poprawną segregację oraz zgłaszanie wszelkich nieprawidłowości – z pomocą www.ekostraznik.pl. Wspólnym obszarem działań jest edukacja – ta przez prewencję, jak i ta od najmłodszych lat, gdzie wsparciem może służyć www.pogromcysmieci.eu
Bezpłatny webinar
Zapraszamy na bezpłatny webinar „Poziomy recyklingu a odpowiedzialność firm odbierających odpady”.
30 maja (poniedziałek) 2022 godz. 11:00
Obowiązuje rejestracja KLIKNIJ TUTAJ
