Edukacja ekologiczna jest ważnym elementem kształcenia społeczeństwa. Rozwija świadomość obywateli o stanie środowiska oraz nakłania do dbania o wspólne dziedzictwo kulturowo-przyrodnicze. W tym materiale omawiamy temat edukacji ekologicznej kluczowych grup społecznych oraz podejmowanych działań w tym kierunku. Zapraszamy do lektury!
Istota edukacji ekologicznej
Ekologia jest nauką o przyrodzie ze szczególnym uwzględnieniem jej ochrony. Umożliwia poznanie współzależności różnych zjawisk przyrodniczych i ich wpływu na życie różnych organizmów, w tym także człowieka. Kształtowanie świadomości ekologicznej jest niezwykle ważne, ponieważ jest ona podstawą utrzymania prawidłowego poziomu życia. Decydując się na odpowiednie postępowanie w życiu codziennym, można odegrać istotną rolę w kształtowaniu środowiska. Najprostszym przykładem dbania o środowisko jest ponowne wykorzystywanie odpadów, a gdy jest to niemożliwe, wyrzucanie ich do odpowiednio wyznaczonych miejsc.
Co prawo mówi o edukacji ekologicznej?
Edukacja ekologiczna w Polsce ma charakter obowiązkowy na podstawie dokumentów państwowych oraz ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych, w których zostały przyjęte te zobowiązania. Zgodnie z zapisami art. 5 Konstytucji RP, uchwalonej w 1997 roku, Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Warunkiem koniecznym i niezbędnym realizacji celów wynikających zarówno z tego jak i innych zapisów najwyższej Karty Praw i Obowiązków Obywatelskich jest dobrze zaplanowany, zorganizowany i realizowany proces powszechnej edukacji ekologicznej obejmującej wszystkich mieszkańców naszej Ojczyzny.
Art. 3 ustawy Prawo ochrony środowiska określa cel działań, podejmowanych przez człowieka na rzecz utrzymania środowiska naturalnego w możliwie najlepszym stanie.
Celem tym jest zachowanie i przywracanie równowagi przyrodniczej, czyli:
- racjonalne kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,
- przeciwdziałanie zanieczyszczeniom,
- przywracanie elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
Istotne znaczenie dla edukacji ekologicznej wynika również z podpisanych przez Polskę dokumentów międzynarodowych, przede wszystkim Agendy 21, czyli dokumentu przyjętego na Szczycie Ziemi – Konferencji ONZ “Środowisko i Rozwój” w Rio de Janeiro w czerwcu 1992 roku. Stanowi zbiór zaleceń i wytycznych dla działań dotyczących ochrony i kształtowania środowiska życia człowieka, które powinny być podejmowane w celu zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju. Ponadto wartość mają inne międzynarodowe konwencje, których Polska jest sygnatariuszem.
Promocja edukacji ekologicznej
Umieszczanie zapisów dotyczących edukacji w międzynarodowych konwencjach i zapisach świadczy o istotnej roli jaką promocja edukacji ekologicznej powinna pełnić w działaniach na rzecz ochrony środowiska. Zapisy dotyczące zasady uspołeczniania polityki ekologicznej przez stworzenie warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju znalazły się również w II Polityce Ekologicznej Państwa, przyjętej przez Sejm RP w 2001 r.
Najważniejszym dokumentem dotyczącym edukacji ekologicznej jest Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej, który identyfikuje i hierarchizuje cele edukacji ekologicznej. Wskazuje także jej zadania oraz możliwości ich realizacji.
Cele jakie wynikają z powyższych aktów prawnych to:
- kształtowanie pełnej i wieloaspektowej świadomości,
- zwiększenie zainteresowania powiązanymi kwestiami: społecznymi, politycznymi,
- ekonomicznymi i ekologicznymi,
- umożliwienie zdobywania wiedzy i umiejętności, które są niezbędne dla ochrony środowiska,
- kształtowanie postaw, wartości i przekonań, które zapewnią troskę i możliwość ochrony środowiska,
- rozpowszechnienie idei zrównoważonego rozwoju we wszystkich sferach życia, uwzględniając edukację, pracę i wypoczynek,
- tworzenie programów edukacji ekologicznej na szczeblach administracyjnych na poziomie: województw, powiatów i gmin,
- promowanie dobrych praktyk z zakresu metodyki i edukacji ekologicznej,
- objęcie edukacją ekologiczną wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej.
Dobranie odpowiednich form edukacji
Edukacja środowiskowa ma na celu kształcenie społeczeństwa zgodnie z hasłem „myśleć globalnie, działać lokalnie”. Powinna docierać do wszystkich grup wiekowych i społecznych. W tym celu można podzielić mieszkańców na pięć głównych grup, do których trafiać będą odpowiednio przygotowane formy edukacyjne:
- pracowników samorządowych gminy (zarząd i pracownicy urzędów),
- dziennikarzy i nauczycieli,
- przedsiębiorców,
- dorosłych mieszkańców,
- dzieci i młodzieży.
Edukacja ekologiczna decydentów rządowych
Główne ustalenia zapadają w Ministerstwach Środowiska i Klimatu, a nadzór nad przestrzeganiem przepisów sprawuje Główny Inspektorat Ochrony Środowiska i Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska. Z kolei Państwowa Rada Ochrony Przyrody ma za zadanie dokonywanie oceny stanu środowiska i sporządzanie raportów z badań kontrolnych. Natomiast Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej finansuje inwestycje, umożliwiające dostosowanie naszych standardów ochrony środowiska do wymogów Unii Europejskiej, np. budowę oczyszczalni ścieków. Swój udział w działaniach prośrodowiskowych ma także Minister Zdrowia, który wydaje rozporządzenia o wymogach bezpieczeństwa dla zdrowia wody z własnych ujęć.
Na poziomie lokalnym do pierwszej grupy decydentów należy zaliczyć przede wszystkim włodarzy gmin, radnych oraz sołtysów. Do nich w dużej mierze należy podejmowanie działań z zakresu planowania, programowania i rozwoju, które przekładają się na działania inwestycyjne i organizacyjne, związane z ochroną środowiska na obszarze danej jednostki organizacyjnej. Właściwy poziom ich świadomości ekologicznej oraz zrozumienie zasad rządzących się zrównoważonym rozwojem, pozwoli na łatwiejsze wprowadzanie niezbędnych działań. Elementami edukacji ekologicznej wśród tej grupy powinny być organizowane dla nich spotkania ze specjalistami, udział w konferencjach i szkoleniach, konsultacje z praktykami, którzy realizują podobne zadania z zakresu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska na własnym terenie. Akcja edukacyjna prowadzona wśród decydentów nie może mieć charakteru jednostkowego. Powinna być prowadzona w sposób cykliczny – zapewniająca ciągłe doskonalenie się i dokształcanie tej grupy osób.
Poziom edukacji decydentów przekłada się na działania inwestycyjne i organizacyjne, dlatego osoby te powinny zostać przeszkolone w pierwszej kolejności. Właściwy poziom ich świadomości ekologicznej pozwoli na łatwiejsze wprowadzanie niezbędnych działań i sprawną ich koordynację.
Edukacja ekologiczna decydentów pośrednich
Drugą grupą osób tzw. decydenci pośredni, które powinny zostać objęte akcją edukacyjną w pierwszej kolejności są osoby, które z racji wykonywanego zawodu mają częsty kontakt z szerszą grupą mieszkańców. Do grupy tych osób należy zaliczyć między innymi urzędników, nauczycieli, księży, a także pracowników służb komunalnych.
Prowadzenie wśród tej grupy osób edukacji powinno koncentrować się na zorganizowaniu im cyklu spotkań i szkoleń, a także zapewnienia dostępu do jak najszerszych zasobów materiałów literatury fachowej (czasopisma, periodyki, książki, wydawnictwa multimedialne). Uzupełnieniem mogłyby być także wyjazdy terenowe pozwalające przekonać się naocznie wybranych zagadnieniach z tematyki ochrony środowiska. Bardzo istotne jest aby w zaplanowanym cyklu spotkań znalazło się co najmniej jedno dotyczące form przekazywania informacji. Dotyczy to głównie osób mających bezpośredni kontakt z większą liczbą osób. Istotne jest, aby osoby szczególnie z tej grupy, jako grupy dużego zaufania społecznego, w sposób rzetelny przedstawiały wszystkie aspekty planowanych do wprowadzenia inwestycji czy zmian w zakresie zagadnień ochrony środowiska. Muszą być przygotowani do spotkania z ludźmi o różnym poziomie świadomości ekologicznej i umieć odpowiednio dostosować formę przekazywanych informacji.
Edukacja ekologiczna w mediach
Promowanie zagadnień ekologicznych powinno również odbywać się poprzez środki masowego przekazu na podstawie odpowiedniej polityki medialnej. Wynika to też z zapisów Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska w art. 78:
„Środki masowego przekazu są obowiązane kształtować pozytywny stosunek społeczeństwa do ochrony środowiska oraz popularyzować zasady tej ochrony w publikacjach i audycjach”.
Dzięki możliwości szerzenia informacji na dużą skalę, media pełnią ważną rolę w kształtowaniu świadomości ekologicznej. Tematy związane z edukacją ekologiczną powinny pojawiać się zarówno w mediach krajowych jak i lokalnych takich jak telewizja, prasa, radio, a także internet. Ważne jest aby w najprostszy i najskuteczniejszy sposób przekazywać informacje obywatelom uwzględniając zróżnicowanie form i treści przekazu. Dzięki aktywnej postawie lokalnych mediów promujących działania podejmowane przez samorządy na rzecz szeroko rozumianej ekologii łatwiejszym staje się propagowanie idei zrównoważonego rozwoju oraz rozwiązywanie problemów środowiskowych.
Do przykładowych kampanii informacyjnych może należeć prowadzenie akcji informującej mieszkańców o szkodliwości środowiskowej niektórych ich działań np. spalanie w domowych piecach materiałów szkodzących atmosferze (plastików, odpadków domowych), wywożenie odpadów na nielegalne wysypiska śmieci czy niezorganizowane opróżnianie przydomowych szamb.
Temat edukacji ekologicznej jest niezwykle obszerny, dlatego postanowiliśmy materiał podzielić na dwie części. W kolejnym artykule pochylimy się nad edukacją ekologiczna dzieci i młodzieży, dorosłych oraz przedsiębiorców. Przyjrzymy się również działaniom szkół i przedsiębiorstw, a także omówimy źródła finansowania tej gałęzi edukacji. Nie obędzie się również bez podsumowania przedstawionych zagadnień.
Aby kompleksowo omówić tę tematykę organizujemy po raz drugi, bezpłatny webinar Jak tworzyć skuteczne projekty edukacji ekologicznej?
Więcej szczegółów na wydarzeniu na Facebooku.
Zapisy na segrego.pl/webinar-edukacja-ekologiczna.
Czytelniku, mamy nadzieję, że weźmiesz udział w naszym spotkaniu online i włączysz się do dyskusji związanej z edukacją ekologiczną, a teraz zapraszamy Cię do lektury drugiej części materiału.
