8 września 2021 r. w Dzienniku Ustaw poz. 1648 została opublikowana ustawa z 11 sierpnia br. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o odpadach. Jedna z wprowadzonych zmian umożliwia indywidualne rozliczanie na posesjach wielolokalowych.
Zmiany w deklaracjach śmieciowych
W zabudowie wielolokalowej w poprzednim brzmieniu Ustawy nie było możliwości indywidualnego rozliczania mieszkańców z segregacji odpadów. Obowiązkiem złożenia deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi obciążeni byli właściciele nieruchomości. Zauważyć jednak trzeba, że pojęcia „właściciel nieruchomości” i „nieruchomość” na gruncie przepisów u.c.p.g. nie są tożsame z pojęciami obowiązującymi w kodeksie cywilnym. Zgodnie bowiem z art. 2 ust. 1 pkt 4 u.c.p.g. pod pojęciem właściciela nieruchomości rozumie się także współwłaścicieli, użytkowników wieczystych oraz jednostki organizacyjne i osoby mające nieruchomości w zarządzie lub użytkowaniu, a także inne podmioty władające nieruchomością.
W praktyce oznacza to, że do tej pory deklaracje śmieciowe składane były przez właściciela lub zarządcę (zarządy wspólnot mieszkaniowych lub spółdzielni). Gros obowiązków związanych z odpowiednią segregacją odpadów oraz ponoszeniem opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi obciążało zatem nie faktycznych wytwórców odpadów, ale właściciela nieruchomości, na której odpady komunalne były wytwarzane. Wytwórca odpadów (np. osoba zajmująca lokal mieszkalny) nie był zobowiązany do składania deklaracji śmieciowej oraz ponoszenia bezpośrednio i samodzielnie kosztów z tego tytułu. Właściciel nieruchomości taką opłatę mógł wliczyć do stałych kosztów czynszu lokalu, a także – w przypadku gdy obowiązki wskazane w u.c.p.g. mogły dotyczyć jednocześnie kilku podmiotów (współwłaścicieli, użytkowników wieczystych, posiadających nieruchomość w zarządzie lub użytkowaniu oraz innych podmiotów władających nieruchomością) – zawrzeć z nimi pisemną umowę, gdzie zgodnie zostałby wskazany podmiot wypełniający te obowiązki (art. 2 ust. 2a u.c.p.g.).
Wadliwość zasad i sygnał do zmiany przepisów
Poprzednia nowelizacja u.c.p.g., która weszła w życie 6 września 2019 r., wprowadziła dla wszystkich właścicieli nieruchomości obowiązek zbierania odpadów w sposób selektywny. Przez niecałe dwa lata funkcjonowania w praktyce nowych zasad okazało się, że te rozwiązania nie są doskonałe. Pojawił się bowiem problem z solidarną odpowiedzialnością za odpowiednią segregację odpadów komunalnych u źródła (tj. bezpośrednio u wytwórcy). Mianowicie w sytuacji gdy jeden z mieszkańców budynku wielolokalowego nie stosował się do obowiązku segregacji odpadów, opłata podwyższona naliczana była dla wszystkich mieszkańców budynku. Oznaczało to odpowiedzialność zbiorową, w której koszty negatywnego zachowania jednostki ponoszone były również przez osoby, które działały zgodnie z prawem. To budziło uzasadnione kontrowersje i duży opór społeczny. Ponadto skutkowało także małą motywacją do właściwej segregacji odpadów, na zasadzie: „dlaczego ja mam segregować, jeśli sąsiad tego nie robi”.
W związku z licznymi sygnałami przekazywanymi do Ministerstwa Klimatu i Środowiska zdecydowano się objąć obowiązkami wynikającymi z przepisów u.c.p.g. faktycznych wytwórców odpadów u źródła. Mocą nowelizacji zmieniono treść art. 1 u.c.p.g., który dotychczas wskazywał, że ustawa reguluje zadania gminy i obowiązki właścicieli nieruchomości dotyczące utrzymania czystości i porządku. Obecnie obowiązki w tym zakresie będą również mieć wytwórcy odpadów.
Decyzję o możliwości indywidualnego rozliczania się z odpadów w budynkach wielorodzinnych będzie podejmowała wspólnota mieszkaniowa bądź spółdzielnia. Zanim jednak do tego dojdzie, gmina będzie musiała przyjąć odpowiednią uchwałę, obejmującą wszystkie bądź tylko niektóre takie posesje, wprowadzając tym samym system rozliczania każdego mieszkańca z osobna. Ale tylko w porozumieniu ze wspólnotą bądź spółdzielnią. Na właścicielu nieruchomości bowiem ciążyć będzie obowiązek zapewnienia technicznych możliwości identyfikacji odpadów, co za tym idzie także spoczywać będzie ciężar poniesienia kosztów związanych z wdrożeniem systemu identyfikacji. Gmina może przy tym częściowo partycypować w tych kosztach, jeżeli przejmie, w drodze uchwały, o której mowa w art. 6r ust. 3 ustawy (tj. uchwały w sprawie szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług), obowiązki właścicieli nieruchomości w zakresie wyposażenia ich w pojemniki.
Kogo może dotyczyć uchwała podjęta przez radę gminy?
Po zapewnieniu technicznych możliwości identyfikacji odpadów komunalnych wytwarzanych w poszczególnych lokalach w budynkach wielolokalowych rada gminy powinna podjąć uchwałę (która stanowić będzie akt prawa miejscowego) o ponoszeniu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi przez:
- właścicieli lokali w budynku wielolokalowym, w którym ustanowiono odrębną własność lokali,
- osoby, które mają tytuł prawny do lokalu w budynkach wielolokalowych,
- osoby faktycznie zamieszkujące lub użytkujących te lokale,
- osoby faktycznie zamieszkujące lub użytkujące lokal należący do spółdzielni mieszkaniowej (art. 1 pkt 1 lit. b u.c.p.g. po nowelizacji).
Przy czym uchwała może dotyczyć wszystkich albo tylko określonych nieruchomości zabudowanych budynkami wielolokalowymi z terenu danej miejscowości. Kształt uchwały zależeć będzie od tego, czy ich właściciele zapewnią, w porozumieniu z gminą, techniczne możliwości identyfikacji odpadów komunalnych wytwarzanych w poszczególnych lokalach na wszystkich nieruchomościach zabudowanych budynkami wielolokalowymi albo na części tych nieruchomości. Oczywiście podjęcie przedmiotowej uchwały nie jest obligatoryjne. Gmina może pozostać przy dotychczasowych rozwiązaniach.
Zapewnienie technicznych możliwości identyfikacji odpadów komunalnych wytwarzanych w poszczególnych lokalach jest warunkiem koniecznym do wprowadzenia indywidualnego rozliczenia właścicieli lokali.
Podejmując uchwałę, rada gminy kierować się będzie technicznymi możliwościami identyfikacji odpadów komunalnych w poszczególnych lokalach w budynkach wielolokalowych, w tym:
- liczbą lokali mieszkalnych w danym budynku wielolokalowym,
- liczbą mieszkańców,
- ilością odpadów komunalnych wytwarzanych na danych nieruchomościach zabudowanych budynkami wielolokalowymi,
- istniejącą infrastrukturą do gospodarowania odpadami komunalnymi.
Indywidualizacja rozliczenia za odpady - kiedy i na jakich zasadach?
Po podjęciu uchwały o wprowadzeniu systemu indywidualnego rozliczania nieruchomości wielolokalowych, w dalszym ciągu konieczne będzie złożenie przez wspólnoty mieszkaniowe lub spółdzielnie mieszkaniowe deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi oraz ponoszenie opłaty za gospodarowanie odpadami – w odniesieniu do innych wytworzonych odpadów komunalnych, niż w lokalach objętych uchwałą rady gminy wprowadzającą indywidualizację rozliczeń.
Warto w tym miejscu wspomnieć o nowelizacji art. 4 u.c.p.g., w którym dodano przepisy umożliwiające oznakowanie pojemników lub worków przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych w celu identyfikacji gospodarstw domowych oraz sposobu realizacji przez nie obowiązków w zakresie selektywnego zbierania odpadów.
Przepisy dotyczące indywidualnego rozliczenia właścicieli lokali wejdą w życie od 1 stycznia 2022 r. (art. 11 pkt 2 nowelizacji). Natomiast same uchwały mogą być podejmowane przez gminy z wyprzedzeniem, po opublikowaniu nowelizacji w Dzienniku Ustaw, a więc jeszcze w tym roku, ale nie mogą wejść w życie wcześniej niż 1 stycznia.
Plusy i minusy indywidualizacji rozliczeń za odpady
Wprowadzone nowelizacją rozwiązania dotyczące indywidualizacji rozliczeń w zabudowie wielorodzinnej mają zarówno swoje pozytywne oblicze, jak i niosą ze sobą pewne ryzyka. Z pewnością wychodzą naprzeciw podnoszonym od lat postulatom.
Jednakże… Ustawodawca zakłada m.in., że rozwiązanie to pozwoli obniżyć koszty funkcjonowania systemu. Założenie to może okazać się błędne. Niewątpliwie wzrosną bowiem koszty administracji, m.in. z powodu wpływu większej liczby deklaracji od osób zobowiązanych do ich złożenia oraz kontroli realizacji obowiązków (więcej podmiotów do skontrolowania). Sporo kosztować może również zapewnienie technicznych rozwiązań (co częściowo przerzucono na właścicieli nieruchomości zabudowanych budynkami wielolokalowymi). Optymistyczne wydaje się być również założenie projektodawców, że dojdzie do uszczelnienia systemu. Mieszkańcy, którzy dotychczas nie chcieli dostosować się do obowiązkowej selektywnej zbiórki, dalej będą próbować uchylać się od tych obowiązków. Nie rozwiązuje to też problemu dzikich wysypisk. Jedynym w zasadzie straszakiem będzie możliwość nakładania na właścicieli nieruchomości opłaty podwyższonej.
Usprawnienia dedykowane zmianom
Zapewnienie technicznych możliwości może polegać na wprowadzeniu monitoringu wizyjnego, ograniczeniu dostępu do miejsca gromadzenia odpadów tylko do osób upoważnionych, wyposażeniu wiat w boksy z kontenerami, które byłyby otwierane na kod z worka itp. Jednym z możliwych rozwiązań może być propozycja AMM Systems w postaci systemu EKOSTRAŻNIK (www.ekostraznik.pl). Faktyczne rozwiązanie powinno być uzgodnione między właścicielem nieruchomości a gminą. Dzięki temu może ono mieć charakter kompleksowy i być kompatybilne z rozwiązaniami informatycznymi i technicznymi systemu gospodarowania odpadami na danym terenie. W uzgodnieniu można byłoby również uregulować np. kwestię związaną z tym, czy rozwiązania techniczne przypisane byłyby do konkretnego lokalu, czy też do konkretnego mieszkańca oraz jaki podmiot wydawałby kody kreskowe (zapewne organizator systemu).
Omówiona w tym artykule zmiana da gminom (oraz związkom międzygminnym) możliwość wdrożenia – w porozumieniu z właścicielami nieruchomości – takich rozwiązań technicznych i prawnych, które mają na celu zobowiązanie do selektywnej zbiórki i ponoszenia opłaty śmieciowej faktycznego wytwórcy odpadów. To oznacza, że ci mieszkańcy, którzy przejdą na nowy system, będą mieli obowiązek samodzielnego składania i zmieniania deklaracji oraz uiszczania opłaty. Są jednak obawy, że ze względu na np. koszty czipowania pojemników czy kodowania worków takie działania okażą się zbyt kosztowne. Z innej strony jest to szansa na lepszą selekcję odpadów u źródła. Biorąc pod uwagę systematyczny wzrost w krajowych i unijnych przepisach wymogów recyklingu i przygotowania do powtórnego użycia, takie działania mimo kosztów mogą okazać się niezbędne, zwłaszcza w miastach, w których przeważa zabudowa wielorodzinna.
