W poprzednim artykule omówiliśmy aspekty prawne związane z edukacją ekologiczną i kwestie dobrania odpowiednich form do różnych grup społecznych. Następnie pochyliliśmy się nad edukacją decydentów rządowych oraz pośrednich, a także przedstawiliśmy kwestie promocji edukacji w mediach. W poniższym materiale kontynuujemy myśl i omawiamy edukację ekologiczną dzieci, młodzieży i dorosłych, a także skupiamy się na działalności przedsiębiorstw w tym obszarze. Przedstawiamy również wnioski i rady związane z opracowaniem skutecznej strategii edukacji ekologicznej w gminach. Zapraszamy do lektury i dyskusji w komentarzach!
Edukacja dzieci i młodzieży
Kolejnym istotnym elementem edukacji ekologicznej jest kształtowanie nawyków u dzieci i młodzieży. Już od przedszkola dzieci uczą się o ekologii. W szkole na różnych zajęciach uczniowie poznają zagadnienia oraz kształtują nawyki dotyczące ochrony środowiska, zmian klimatu, oszczędzania energii, wody, surowców oraz segregowania i wtórnego wykorzystywania odpadów. Rozwijają swoje kompetencje proekologiczne. Podkreślając rangę tematu, jakim jest edukacja ekologiczna, Ministerstwo Edukacji Narodowej wprowadziło przepis, który zobowiązuje nauczycieli, aby już od 1 września 2020 r. na zajęciach z wychowawcą omawiali z uczniami najistotniejsze problemy klimatyczne oraz ochrony środowiska.
Aktualnie zagadnienia ochrony klimatu, jakości powietrza oraz odpowiedzialnej postawy obywatelskiej stanowią elementy edukacji o zrównoważonym rozwoju. Obecna jest w polskich szkołach od wielu lat w wyniku realizowania sporej ilości równoległych działań. Najważniejszym z nich jest wykonywanie treści podstawy programowej na różnych etapach kształcenia w przedmiotach takich jak przyroda, technika, biologia, chemia, geografia, wiedza o społeczeństwie.
Działania ekologiczne szkół
Wsparcie dla szkół i nauczycieli w przekazywaniu wyżej wymienionych treści stanowi implementacja projektów Ośrodka Rozwoju Edukacji. Działania projektowe angażują szkoły, nauczycieli i uczniów, a także dostarczają im innowacyjnych narzędzi oraz materiałów dydaktycznych.
Przykładami takich działań są m.in. :
- organizacja Dnia Ziemi czy Światowego Dnia Ochrony Środowiska,
- prowadzenie programów autorskich i innowacji pedagogicznych w szkołach,
- konkursy związane z tematyką lokalnej gospodarki odpadowej,
- udział pracowników samorządowych w zajęciach terenowych klas w charakterze specjalistów,
- udostępnianie i popularyzacja informacji, w tym także materiałów drukowanych,
- prenumerata czasopism przyrodniczych i ekologicznych,
- wzbogacanie bibliotek szkolnych w materiały dydaktyczne związane z gospodarką odpadową, ekologią i ochroną środowiska,
- wspieranie programów i ekologicznych przedsięwzięć szkół np. poprzez wyposażenie ich w niezbędne pomoce naukowe,
- tworzenie ścieżek i ogródków dydaktycznych,
- współorganizacja z Wojewódzkim Ośrodkiem Metodycznym form doskonalenia nauczycieli (np. warsztatowych) w zakresie edukacji ekologicznej.
Ministerstwo Edukacji Narodowej w ramach swojej aktywności w obszarze edukacji ekologicznej prowadzi szereg działań promujących. Finansuje organizację olimpiad przedmiotowych z geografii i wiedzy ekologicznej. Ta druga cieszy się największym zainteresowaniem, w porównaniu z innymi olimpiadami. Wzięło w niej udział prawie 26 tys. uczniów. MEN organizuje również szkolenia dla nauczycieli, dzięki którym podnoszą oni swoje kompetencji z zakresu ekologii, np. projekty takie jak Bezpieczna+ czy Edukacja Globalna.
Edukacja ekologiczna na zajęciach
Prawo oświatowe daje możliwość prowadzenia w szkołach dodatkowych zajęć edukacyjnych o tematyce ekologicznej. Organ prowadzący szkołę, na wniosek dyrektora szkoły, może wyznaczyć każdej klasie godziny na realizację dodatkowych zajęć edukacyjnych.
Uczniowie dzięki udziałowi w zajęciach o ekologii mogą stać się również przekaźnikiem treści ekologicznych w swoich rodzinach. Mogą „upominać” i nakłaniać rodziców np. do prawidłowej segregacji lub wybierania opakowań wielokrotnego użytku podczas zakupów.
Warto także przytoczyć zdanie Rzecznika Praw Obywatelskich, który analizując bieżącą edukację ekologiczną w szkołach zauważa, że potrzebne jest kształtowanie właściwych postaw dzieci i młodzieży wobec zagrożeń klimatycznych. Potrzebny jest specjalny program na temat sposobów zahamowania negatywnych zmian klimatycznych. W ocenie RPO rozproszenie treści po kilku przedmiotach, a także brak czasu na ich szczegółowe omówienie i praktyczne zastosowanie nie pozwala uczniom na wystarczające zapoznanie się z tematem. Nie daje również możliwości kształcenia kompetencji, które pozwalałyby na sprostanie obecnym i przyszłym wyzwaniom. Specjalny program powinien być zaś oparty na najnowszych ustaleniach naukowych oraz skonstruowany w sposób zachęcający nauczycieli i uczniów do innowacyjności. Wobec narażenia uczniów na kontakt z wieloma nieprawdziwymi informacjami w internecie szczególnie istotną rolę powinni pełnić nauczyciele, którzy mogliby pomóc uczniom dotrzeć do rzetelnych i sprawdzonych materiałów.
Edukacja ekologiczna dorosłych
Specjalnie organizowane spotkania, wykłady, czy kluby dyskusyjne nie zawsze przynoszą zamierzone rezultaty. Krąg odbiorców tego typu form edukacyjnych bywa bardzo zawężony (pojawiają się tylko zainteresowani). Edukacja ekologiczna dorosłych powinna być połączona z rozrywką społeczności lokalnych w ramach której mogą być propagowane treści ekologiczne. Imprezy typu festyny, wystawy, konkursy, wycieczki oraz koncerty, które zazwyczaj przeznaczone są dla całych rodzin są świetnymi przykładami takich działań. Można również włączać dzieci w prezentacje ekologiczne i tym samym przekazywać wiedzę rodzicom zaangażowanym w występy dzieci. Taki sposób edukowania dorosłych (rodziców) jest bardzo skuteczną formą przekazywania treści ekologicznych.
Dobrym pomysłem jest także włączenie do współpracy organizacji takich jak np. Polski Związek Wędkarski, Polski Związek Łowiecki, Liga Obrony Kraju, organizacji kościelnych i związków wyznaniowych. Organizacja akcji informacyjno-edukacyjnych ma wiele zalet, między innymi dotarcie dzięki temu do środowisk dotąd nie objętych akcją edukacyjną. Poza tym w wielu organizacjach edukacja ta przekracza ramy „standardowej” edukacji środowiskowej. Pojawiają się w niej elementy religijne, filozoficzne, etyczne, zdrowotne, społeczne, polityczne, prawne i ekonomiczne.
Odrębnym obszarem edukacji ekologicznej skierowanej do mieszkańców gminy jest edukacja skierowana do organizatorów turystyki i wypoczynku. Są oni bardzo zainteresowani promocją idei proekologicznych. Edukacja powinna obejmować również ludność zamieszkałą na tych terenach. Szczególny nacisk powinien być nałożony na promocję agroturystyki, zasady funkcjonowania gospodarstw ekologicznych oraz przestawiania produkcji z tradycyjnej na ekologiczną. Jest to również forma aktywizacji zawodowej środowisk rolniczych, skierowująca aktywność mieszkańców ku bardziej perspektywicznym formom działalności zawodowej.
Edukacja ekologiczna przedsiębiorców
Idea zrównoważonego rozwoju i zagadnienia związane z ochroną środowiska w coraz większym stopniu wpływają na podejmowanie działalności gospodarczej oraz jej dalsze funkcjonowanie. Zauważalny jest także wzrost znaczenia problematyki ochrony środowiska i efektywnego wykorzystywania zasobów naturalnych przez podmioty gospodarcze. W szczególności przedsiębiorstwa z sektora MSP. Wynika to z faktu zmniejszania się zasobów naturalnych i wzrastającego zanieczyszczenia środowiska na skutek prowadzenia działalności gospodarczej. Dlatego przedsiębiorstwa realizując swoje strategie długoterminowe coraz częściej biorą pod uwagę nie tylko uwarunkowania ekonomiczne, ale czynniki środowiskowe.
Poziom świadomości ekologicznej małych i średnich przedsiębiorstw jest stosunkowo niski. Wynika to przede wszystkim z niewystarczającej wiedzy na ten temat. Skuteczna ochrona środowiska naturalnego wymaga nie tylko wsparcia ze strony państwa, ale przede wszystkim odpowiedniej wiedzy. Dlatego przedsiębiorstwa w przyjętych strategiach swojego działania, powinny uwzględniać problematykę środowiskową. Wynika to z faktu, że utrzymanie się na konkurencyjnym rynku w dużej mierze zależeć będzie od wywiązywania się z obowiązków w zakresie ochrony środowiska.
W dobie znacznego zanieczyszczenia środowiska coraz bardziej zauważalny jest wzrost zapotrzebowania na technologie przyjazne środowisku czy produkty ekologiczne. Stosowanie odpowiednich technologii produkcji, które spełniają określone normy techniczne i ekologiczne wpływa na ich jakość oraz poszukiwanie przez przedsiębiorstwa nowych, innowacyjnych rozwiązań, co w dłuższej perspektywie przyczynić się może do wzrostu ich konkurencyjności. Przedsiębiorcy dostrzegają zmiany zachodzące w konsumpcji, co przekłada się na realizowaną przez nich produkcję. Wzrastające wymagania konsumentów wymuszają wyższą jakość oferowanych produktów, co wpływa na wzrost ich świadomości ekologicznej.
Kampanie edukacyjne przedsiębiorstw
Rola przedsiębiorców w edukacji ekologicznej ma jeszcze jeden ważny aspekt. Przedsiębiorca wprowadzający produkty w opakowaniach ma obowiązek prowadzenia publicznych kampanii edukacyjnych. W zależności od własnego wyboru może go realizować samodzielnie lub za pośrednictwem organizacji odzysku opakowań. Obowiązek przeniesiony przez wprowadzającego produkty w opakowaniach na organizację odzysku opakowań, uznaje się za wykonywany w ramach art. 31 ust. 1., czyli wtedy, gdy organizacja przekazuje 5% swoich przychodów na publiczne kampanie edukacyjne. Jeśli jednak wprowadzający produkty w opakowaniach samodzielnie wykonuje ten obowiązek, to jest zobligowany do przeznaczenia na publiczne kampanie edukacyjne lub przekazania na rachunek Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej łącznie co najmniej 2% wartości netto opakowań wprowadzonych do obrotu w poprzednim roku kalendarzowym.
Publiczne kampanie edukacyjne to każde działanie mające na celu podnoszenie stanu świadomości ekologicznej społeczeństwa. Obejmują informowanie o:
- prawidłowym postępowaniu z odpadami opakowaniowymi,
- możliwym wpływie odpadów opakowaniowych na środowisko i zdrowie ludzi,
- dostępnych systemach zwrotu, zbierania i odzysku, w tym recyklingu odpadów opakowaniowych,
- konkursach, konferencjach oraz imprezach o charakterze informacyjno-edukacyjnym.
Źródła finansowania edukacji ekologicznej
Wszystkie działania wiążą się z koniecznością wydatkowania środków finansowych. Jednym ze źródeł są środki pochodzące od przedsiębiorców, którzy wprowadzają na rynek opakowania. Innymi sposobami na pozyskanie finansowania edukacji ekologicznej są środki pieniężne pochodzące z:
- Narodowych oraz Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
- funduszów pomocowych i funduszów związanych z eko-konwersją (np. Ekofundusz, Wojewódzkie Regionalne Programy Operacyjne, Program Life+),
- własnych środków gmin,
- emisji obligacji komunalnych,
- kredytów bankowe na preferencyjnych warunkach (np. Bank Ochrony Środowiska),
- posiadanie inwestora strategicznego,
- Partnerstwa Publiczno-Prywatnego
Świadomość ekologiczna społeczeństwa
Edukacja ekologiczna jest odpowiedzią na wyzwania z jakimi mierzymy się w obszarze ochrony środowiska. Istotną rolę dla budowania i kształtowania świadomości ekologicznej odgrywa edukacja decydentów oraz mediów.
Działania ekologiczne powinny mieć charakter ciągły. Nie mogą ograniczać się tylko do jednego wybranego zagadnienia, ale ukazywać związki przyczynowo-skutkowe występujące w środowisku. Powinny wskazywać przy tym kompleksowe sposoby rozwiązywania problemów z wykorzystaniem nowoczesnych metod i narzędzi. Jasny i dostosowany do konkretnej grupy odbiorców komunikat przekazany przez kompetentnego, doświadczonego edukatora jest kluczowy. Dobrze byłoby, gdyby poznał lokalne uwarunkowania i merytorycznie przygotował się do prowadzenia edukacji ekologicznej. Oczywiście rozmach oraz zastosowane formy zależą od posiadanych środków finansowych.
Kształtowanie i wzmacnianie świadomości ekologicznej ma kluczowe znaczenie dla wdrażania standardów ochrony środowiska. Osiągnięcie jakościowych celów środowiskowych jest ściśle związane z prezentowanym przez społeczeństwo poziomem kompetencji ekologicznych (tj. wiedzą o środowisku, praktycznymi umiejętnościami oraz proekologiczną motywacją do zmiany postaw i codziennych zachowań).
Edukacja ekologiczna jest również podstawowym warunkiem zmiany praktyk społecznych w kierunku modelu zrównoważonej konsumpcji. Istotne są zatem refleksja i moderowanie społecznej dyskusji o możliwościach zmiany stylu życia w kierunku bardziej zrównoważonym.
Zagadnienia związane z edukacją środowiskową poruszyliśmy również webinarze Jak tworzyć skuteczne projekty edukacji ekologicznej?. Ze względu duże zainteresowanie organizujemy ponownie spotkanie online.
Zapraszamy na webinar 7 października o godzinie 16:30.
Podczas spotkania online omówimy m.in. tematykę związaną z edukacją odpadową oraz przedstawimy aktualne problemy i wyzwania gospodarki odpadami.
Więcej szczegółów na wydarzeniu na Facebooku.
Zapisy na segrego.pl/webinar-edukacja-ekologiczna.
